Σκεψεις και προβληματισμοι μετα απο ενα ταξιδι στην Γκαγκαουζια

Η Γκαγκαουζία από το 1990 αποτελεί αυτόνομη περιοχή της Μολδαβίας και καταλαμβάνει σε έκταση το μεγαλύτερο μέρος της παλιάς Βεσσαραβίας. Ο πληθυσμός της αποτελείται κατά 90% από Γκαγκαούζους και το υπόλοιπο από Ρώσους, Μολδαβούς και Ουκρανούς.Παράλληλα Γκαγκαούζοι υπάρχουν και σε εδάφη της Ουκρανίας στην περιοχή Buciak στα διοικητικα ορια της Οδησσού.
Πως βρέθηκαν οι Γκαγκαούζοι στη Βεσσαραβία;
Οι Γκαγκαουζοι κατοικούσαν για αιώνες στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας και συγκεκριμένα στην περιοχή της Δοβρουτσάς από την Βάρνα και μέχρι τα Μαγκάλια της σημερινής Ρουμανίας. Ήταν και είναι χριστιανοί ορθόδοξοι. Στην Δοβρουτσά σε όλη τη διάρκεια της πρώιμης και ύστερης οθωμανικής αυτοκρατορίας συμμετείχαν στα κοινά μέσα από τις ελληνορθόδοξες κοινότητες και είχαν πλήρως ταυτιστεί με το ελληνικό στοιχείο της παραλιακής ζώνης της Μαύρης Θάλασσας. Στην παράδοσή τους είναι καταγεγραμμένη όπως και στον υπόλοιπο ελληνικό πληθυσμό της εποχής η απελευθέρωση τους από το Ξανθό Γένος, δηλαδή τους Ρώσους. Γι’ αυτό τον λόγο συμμετείχαν σε όλους τους ρωσοτουρκικούς πολέμους με φανατισμό και ενθουσιασμό.
Μετά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1810-1820, δέχτηκαν να εγκατασταθούν στη Βεσσαραβία για να γλιτώσουν από τα αντίποινα των Οθωμανών Τούρκων αλλά και διότι έτσι τους πρόσφερε έμπρακτα προστασία η ρωσική αυτοκρατορία. Εγκαταστάθηκαν σε περιοχές που εγκατέλειψαν οι τουρκικοί πληθυσμοί Nogai, όταν χάθηκαν τα εδάφη από τους Οθωμανούς. Εκείνη την εποχή υπολογίζεται πως εγκαταστάθηκαν περίπου 100.000 Γκαγκαούζοι στην Βεσσαραβία.
Ένας αριθμός Γκαγκαούζων περίπου 10.000 έφυγαν προς το Νότο και εγκαταστάθηκαν στην Ανατολική Θράκη σε χωριά γύρω από την Αδριανούπολη. Οι απόγονοι αυτών είναι οι σημερινοί Γκαγκαούζοι της Ελλάδας.
Πολύ μικρότερος αριθμός παρέμεινε στη Βουλγαρία κυρίως μέσα στα αστικά κέντρα και στα γύρω χωριά όπου υπέφερε τους εκβιασμούς των Βουλγάρων για πλήρη εκβγουλγαροποίηση τους, άντεξε και τελικά ως πρόσφυγες έφυγαν μαζί με τους υπόλοιπους ελληνικούς πληθυσμούς μέχρι το 1925 σε διαδοχικά κύματα.
Οι Γκαγκαούζοι της Βεσσαραβίας από την αρχή της παρουσίας τους στα εδάφη αυτά ταυτίστηκαν πλήρως με τη Ρωσία και οι σχέσεις τους με τους μολδαβικούς και ρουμάνικους πληθυσμούς ήταν από άσχημες έως κακές. Αυτό ισχύει μέχρι και σήμερα. Δεν δέχτηκαν ποτέ να είναι κάτω από την εξουσία των Ρουμάνων ή των Μολδαβών και σε κάθε ευκαιρία ξεσηκώνονταν.
Με την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης απαίτησαν την αυτονομία τους αντιστεκόμενοι στην ιδέα της μεγάλης Ρουμανίας, όπως την πρέσβευαν οι Μολδαβοί εθνικιστές. Μετά από διαπραγματεύσεις και με την στήριξη των Ρώσων και των Τούρκων αποκτούν αυτονομία μέσα στο μολδαβικό κράτος. Είναι δε χαρακτηριστικό πως τις διαθέσεις τους για αυτονομία δεν τις στήριξε επίσημα κανένα κράτος εκτός από την Τουρκία.
Γιατί όμως η Τουρκία;
Εκείνη την εποχή η Τουρκία του Ντεμιρέλ και του Οζάλ ήθελε να δημιουργήσει το μεγάλο τουρκικό τόξο στις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες που ήταν κατά κύριο λόγο τουρκόφωνες. Από αυτό το τόξο δεν έπρεπε να λείπει το κομμάτι της Γκαγκαουζίας διότι εξυπηρετούσε τα σχέδια τους για μια μεγάλη περιφερειακή δύναμη των επόμενων χρόνων.
Αρχικά οι Τούρκοι χωρίς κανένα εμπόδιο και δίχως αντίπαλο προσπάθησαν να τους αφομοιώσουν και να τους πείσουν πως είναι ένα τουρκικό φύλο της δικής τους διασποράς. Λόγω των οικονομικών δυσκολιών προσέφεραν άφθονο χρήμα και οικονομική βοήθεια έτσι ώστε σε λίγα χρόνια να τους κάνουν άμεσα εξαρτώμενους από την Τουρκία.
Αν και έστρεψαν το βλέμμα τους προς την ελληνική πλευρά δεν βρήκαν ανταπόκριση διότι τότε η ελληνική εξωτερική πολιτική κινούνταν στο πλαίσιο της μη εμπλοκής στα εσωτερικά της Μολδαβίας. Έτσι χάθηκε καταρχήν η προσέγγιση αυτού του λαού από την ελληνική πλευρά. Επιπρόσθετα, η ελληνική πλευρά είχε και μπορεί να έχει ακόμη την άποψη πως πρόκειται για ένα τουρκικό φύλο και καλό θα ήταν κατά την γνώμη των επίσημων αρχών να μην εμπλακεί σε μία διένεξη με την Τουρκία, διότι έτσι θα δημιουργούνταν ένα πρόσθετο μειονοτικό πρόβλημα στο εσωτερικό της.
Πόσο λάθος έκαναν με αυτό το σκεπτικό!! Παρέδιδαν όχι μόνο τους Γκαγκαούζους της Μολδαβίας αλλά και αυτούς της Ελλάδας (15.000) και της Βουλγαρίας (5.000) χωρίς κανένα αντίλογο στα χέρια της Τουρκίας.
Το μόνο κοινό στοιχείο μεταξύ των Τούρκων και των Γκαγκαούζων είναι η γλώσσα. Όλα τα υπόλοιπα στοιχεία που συνθέτουν ένα λαό, πολιτιστικά, ήθη και έθιμα, παράδοση, θρησκεία και τόπο καταγωγής είναι εντελώς αντίθετα με την καταγωγή τον πολιτισμό και την κουλτούρα των Τούρκων.
Οι ηγέτες της αυτόνομης Γκαγκαουζίας κινήθηκαν από τη αρχή σε μία προσπάθεια στήριξης της αυτονομίας τους. Οι πρώτοι που τους στήριξαν απλόχερα ήταν οι Τούρκοι διότι εκείνη την εποχή και η Ρωσία δεν είχε την οικονομική δύναμη να τους συνδράμει. Έτσι σιγά-σιγά με μεθοδευμένα βήματα κατάφεραν να ελέγχουν πλήρως όλη την ηγεσία των Γκαγκαούζων, πολιτική και πνευματική. Εκτός από την οικονομική βοήθεια ένα από τα πρώτα βήματα της τουρκικής πολιτικής ήταν να καταργήσει τη βίζα με αποτέλεσμα κυρίως εκατοντάδες γυναικών να φεύγουν για αναζήτηση εργασίας στην Τουρκία. Παράλληλα με υποτροφίες προσπάθησε να προσελκύσει νέους κυρίως φοιτητές για σπουδές στην Τουρκία για να αποτελέσουν αργότερα την αιχμή του δόρατος στην πολιτική αφομοίωσης που επιχειρούσαν.
Το κατάφεραν;
Δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι το κατάφεραν πλήρως. Πιστεύω πως η τουρκική πλευρά ξεκίνησε ένα πιο οργανωμένο σχέδιο με στόχο την πλήρη αφομοίωση τους. Έστρεψε την προσοχή της στην παροχή δωρεάν παιδείας και στην προπαγάνδα περί τουρανικού φύλου. Ως προς την παιδεία έβλεπε πως η ηγεσία της Γκαγκαουζίας επέβαλε τη ρωσική γλώσσα σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Τα γκαγκαούζικα διδάσκονται μόνο δυο ώρες τη βδομάδα.
Έτσι με το επιχείρημα της διατήρησης της γλώσσας ίδρυσε ιδιωτικά σχολεία, δημοτικά και λύκεια όπου εκτός από τα μαθήματα διδάσκεται και η τουρκική ιστορία. Αρχικά μόνο στην πρωτεύουσα σιγά-σιγά ιδρύθηκαν και σε άλλες πόλεις. Σε κάθε μεγάλη πόλη ίδρυσε βιβλιοθήκες, μέσα από ένα μη κερδοσκοπικό οργανισμό με την επωνυμία ΚΕΜΑΛ ΑΤΤΑΤΟΥΡΚ!!
Αντίθετα μέχρι τώρα από την ελληνική πλευρά οι προσπάθειες προσέγγισης γίνονταν μέσω της εκκλησίας και μιας οργάνωσης ΦΙΛΟΙ ΤΗΣ ΓΚΑΓΚΑΟΥΖΙΑΣ η οποία έχει διαλυθεί. Ο λόγος της διάλυσης της κατά την γνώμη μου είναι επειδή κανείς από αυτούς δεν ήταν Γκαγκαβούζης στη καταγωγή. Άρα και η προσέγγιση τους στο θέμα ήταν εντελώς ακαδημαϊκή και χωρίς άμεσες αντιδράσεις στις νέες προκλήσεις. Αν και λειτούργησε ένα τμήμα ελληνικής γλώσσας στο πανεπιστήμιο της πρωτεύουσας Κομράτ και έγιναν σοβαρές ενέργειες και προσπάθειες να λειτουργεί σταθερά, φέτος το τμήμα δεν λειτουργεί για διάφορους λόγους.
Θεωρώ πως η ελληνική πλευρά δεν έκανε τα απαιτούμενα βήματα με το μολδαβικό υπουργείο παιδείας για μια πιο στενή και ουσιαστική συνεργασία στο επίπεδο της παιδείας και των μορφωτικών ανταλλαγών. Μέσα από εκεί θα μπορούσαμε να παρέμβουμε με καλύτερο τρόπο και πιο ουσιαστικό και στο πανεπιστήμιο της Γκαγκαουζίας. Επιπρόσθετα, θα μπορούσε να διοριστεί καλύτερο και πιο αξιόλογο διδακτικό προσωπικό, που εκτός από τις υποχρεωτικές ώρες θα μπορούσε να λειτουργήσει και ως πρεσβευτής της ελληνικής κουλτούρας και παιδείας.
Παρά το γεγονός πως είναι ορθόδοξοι χριστιανοί και ακολουθούν το ρωσικό τυπικό, λόγω της μεγάλης φτώχειας έχουν παρεισφρήσει χριστιανικές και αιρετικές οργανώσεις, όπως σχισματικοί, παλαιοημερολογίτες, Βαπτιστές και Ιεχωβάδες με αποτέλεσμα να επικρατεί ένα αλαλούμ ως προς το θρησκευτικό συναίσθημα. Κυριαρχεί η ορθόδοξη πίστη, η οποία μπορεί και πρέπει να ενισχυθεί με την συντήρηση των εκκλησιών, την έκδοση βιβλίων, τελετουργικών και θρησκευτικών για την ενίσχυση της πίστης τους.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το αλφάβητο της γκαγκαούζικης γλώσσας. Μέχρι το 1930 οι Γκαγκαούζοι χρησιμοποιούσαν την καραμανλίδικη γραφή. Μετά λόγω της υπαγωγής τους στο ρουμανικό κράτος χρησιμοποίησαν το λατινικό αλφάβητο και μέχρι το 1956, οπότε και εφαρμόστηκε ένα μικτό αλφάβητο κυριλλικό και λατινικό. Αυτό το γεγονός είχε σαν αποτέλεσμα να ξεχαστεί με την πάροδο των χρόνων η πρώτη γραφή. Αν και στα μουσεία τους υπάρχουν βιβλία με καραμανλίδικη γραφή δεν είναι σε θέση να εξηγήσουν πως βρέθηκαν σε γκαγκαούζικα σπίτια. Ενώ για μας είναι ένα καλό επιχείρημα για να τους δείξουμε την σχέση τους με τον ελληνορθόδοξο κόσμο, οι εκπρόσωποι της εκκλησίας μας δεν ασχολήθηκαν σχεδόν καθόλου.
Μπορεί να επικρατήσει ξανά η καραμανλίδικη γραφή; Είναι ένα ερώτημα και η απάντησή του εξαρτάται από την δική μας παρουσία και το μέγεθος της βοήθειας που μπορούμε να τους προσφέρουμε.
Νομίζω σε αυτό τον τομέα η ελληνική πλευρά εκδηλώνει σημαντικές αδυναμίες, που πιστεύω πως πηγάζουν από το γεγονός πως δεν γνωρίζουν ποιοι είναι οι Γκαγκαούζοι και τι ρόλο μπορούν να παίξουν αν προσεγγιστούν σωστά από εμάς. Σε αυτήν την προσέγγιση τελικά καταφέραμε άτομα Γκαγκαούζηδες από την Ελλάδα να έχουμε καλύτερα αποτελέσματα από ότι έκαναν όλοι μαζί οι υπόλοιποι τα προηγούμενα χρόνια. Ουσιαστικά ξεκινήσαμε στην αρχή μία ομάδα 8 ατόμων να επισκεφτούμε την Γκαγκαουζία να γνωριστούμε να μιλήσουμε μαζί τους να ακούσουμε την μουσική τους και τα τραγούδια τους. Παράλληλα συμμετείχαμε σε ένα σημαντικό συνέδριο με θέμα «Ορθοδοξία, και εκχριστιανισμός των Γκαγκαούζηδων πότε και πως» τον Νοέμβρη του 2008.
Σε αυτό το συνέδριο ήταν η πρώτη φορά που έγινε ανοιχτή και με επιχειρήματα σύγκρουση μεταξύ ιστορικών δυο διαφορετικών σχολών. Των υποστηρικτών της τουρανικής καταγωγής και των υποστηρικτών της βαλκανικής και ελληνορθόδοξης καταγωγής τους. Πιστεύω πως το πρώτο πλήγμα στην τουρκική πολιτική έγινε τότε σε αυτό το συνέδριο. Το συμπέρασμα μου βγαίνει από την αντιμετώπιση που είχαμε σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού και από την διαφοροποίηση ιστορικών Γκαγκαούζων ως προς την καταγωγή τους. Άλλα έλεγαν πριν, όμως μετά το συνέδριο συντάχτηκαν με εμάς και επιδιώκουν την συνεργασία μας. Ήδη προγραμματίζουμε να κάνουμε από κοινού μία ομάδα εργασίας με σκοπό να βγάλει ένα βιβλίο ιστορίας.
Εξ’ αρχής πίστευα πως αν ένας πολιτιστικός σύλλογος Γκαγκαούζων από την Ελλάδα ανέβαινε για παραστάσεις στην Γκαγκαουζία θα έφερνε επανάσταση στις συνειδήσεις τους!! Το καταφέραμε και είμαστε υπερήφανοι γι’ αυτό!! Προκαλέσαμε ένα πολιτισμικό σοκ σε όλους, κυβερνητικούς, διανοούμενους και απλούς ανθρώπους!! Παντού μας πλησίαζαν άνθρωποι να μας πουν πως είμαστε δικοί τους πως τα ίδια τραγούδια λέγανε και οι παππούδες τους. Πως φορούσαν τα ίδια ρούχα πως είχαν τα ίδια μουσικά όργανα. Μας πλησίαζαν άνθρωποι για να μας πουν πως τα επίθετα τους ήταν ελληνικά και πως τα άλλαξαν εκεί στην Γκαγκαουζία επί σοβιετικού καθεστώτος.
Για μας ήταν πολύ σημαντικό το γεγονός πως ακόμη και ο κυβερνήτης της Γκαγκαουζίας συγκινήθηκε όταν είδε τις παραδοσιακές φορεσιές των γυναικών του συλλόγου της Οινόης. Και ενώ μέχρι τότε δεν ήθελε να μας συναντήσει λόγω πιθανών πιέσεων από την τουρκική πλευρά, όχι μόνο συνάντησε όλη την αποστολή, αλλά ζήτησε και την βοήθεια μας για πιο στενές και ουσιαστικές συνεργασίες σε οικονομικό, πολιτιστικό πολιτικό επίπεδο, ώστε να ξεφύγουν από την μέγγενη των Τούρκων.
Ο σύλλογος έκανε 4 παραστάσεις όπου τα θέατρα είχαν κατακλυστεί από απλούς ανθρώπους για να δουν, να συζητήσουν και να ανταλλάξουν πληροφορίες. Άρα ο στόχος της προσέγγισης μέσα από τον πολιτισμό, νομίζω πως σε αρχικό στάδιο, έχει πετύχει και πως υπάρχει έδαφος για την συνέχιση της παρέμβασης μας.
Ένα από τα βασικά προβλήματα τους είναι η αφαίμαξη του εργατικού δυναμικού. Λόγω της μεγάλης φτώχειας αναγκάζονται να φύγουν στο εξωτερικό κυρίως στην Τουρκία, λόγω της γλώσσας. Επιδίωξη των σημερινών κυβερνώντων της Γκαγκαουζίας αλλά και των επόμενων από τις συζητήσεις που κάναμε είναι να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας στην με αντάλλαγμα φορολογικές και επενδυτικές ελαφρύνσεις από τη μεριά τους. Επίσης, είναι στα χέρια μας να αξιοποιήσουμε την εμπειρία των συλλόγων και να τους κάνουμε πρεσβευτές της ελληνική παιδείας και του πολιτισμού σε αυτές τις χώρες.
Είναι γεγονός πως κάθε τουρκόφωνος αντιμετωπίζεται από την ελληνική πλευρά με καχυποψία. Έτσι αντιμετωπίστηκαν και οι πρόγονοι μας ακόμη και όταν ήρθαν και εγκαταστάθηκαν σε ελληνικά εδάφη μετά την μικρασιατική καταστροφή. Δεν είναι της ώρας να γραφούν εδώ σελίδες ολόκληρες για την αντιμετώπισή τους ακόμη και σήμερα από τις επίσημες αρχές κρατικές ή περιφερειακές.
Για την Γκαγκαουζία επικρατεί η άποψη πως είναι τουρκόφιλοι. Απεναντίας εγώ προσωπικά όσες φορές και αν ανέβηκα επάνω δεν το είδα πουθενά και στις συζητήσεις που κάναμε μας έλεγαν πως είναι αναγκασμένοι λόγω της οικονομικής στήριξης που τους παρέχουν!! Είναι απλόχερη από την πλευρά της Τουρκίας. Η εκτίμηση μου είναι πως τα πρώτα χρόνια ήταν πραγματική άφθονη. Τα τελευταία χρόνια η τουρκική πλευρά βλέποντας πως δεν είχαν ουσιαστικά αποτελέσματα αφομοίωσης έχουν κλείσει την στρόφιγγα της οικονομικής βοήθειας.
Θεωρώ πως πρέπει να δούμε και να προσεγγίσουμε με ευαισθησία και σωστό προγραμματισμό και στόχο τους Γκαγκαούζους της Μολδαβίας.
Για ποιο λόγο;
Για να μην πούμε μετά από λίγα χρόνια πως κρίμα που χάθηκε ένας ακόμη ελληνορθόδοξος πληθυσμός!!

Μερικά από τα μέτρα που μπορούν να ληφθούν άμεσα:
- Ενίσχυση και διάθεση οικονομικών πόρων μέσα από την Ε.Ε. για την βελτίωση των υποδομών τους, οι οποίες βρίσκονται σε υποτυπώδη κατάσταση.
- Κατάργηση της βίζας, έτσι ώστε να μπορούν να έρχονται στην Ελλάδα και να δουλεύουν ως εποχικοί εργάτες. Αυτή η ενέργεια θα βοηθήσει ακόμη περισσότερο στην σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ των Γκαγκαούζων της Ελλάδας και της Μολδαβίας που θα αποτελέσουν πρεσβευτές μας στη χώρα τους.
- Μεταφορά τεχνογνωσίας ειδικά στον αγροτικό και κτηνοτροφικό τομέα για την αξιοποίηση της πλούσιας γης τους π.χ. αμπέλια, φάρμες ζώων.
- Συνεργασία μεταξύ των πανεπιστημίων και χορήγηση υποτροφιών για σπουδές στην Ελλάδα σε όλους τους τομείς σπουδών και όχι μόνο στον εκκλησιαστικό - θρησκευτικό.
- Έκδοση βιβλίων, ιστορικών και πολιτιστικών στη ρώσικη γλώσσα για την ενίσχυση των δεσμών μεταξύ της Ελλάδας και της Γκαγκαουζίας.
- Καθιέρωση πολιτιστικών ανταλλαγών και εκδηλώσεων για την σύσφιξη των σχέσεων.