ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΕΘΝΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΘΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΕΣ - ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΤ. ΚΟΖΑΡΙΔΗΣ, Εμείς οι Γκαγκαούζηδες. Ταυτότητες - ιστορικές πηγές και η πορεία μας μέσα στο χρόνο, Εκδόσεις Παρατηρητής της Θράκης, Κομοτηνή 2009, σχ. 8ο, σελ. 415, χάρτες, φωτογραφίες, βιβλιογραφία, ευρετήριο ονομάτων.




Η συγγραφική/εκδοτική δραστηριότητα με θέματα που άπτονται εθνικής ή εθνοτικής σημασίας παρουσιάζεται στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια πολύ ακμαία. Επίκε¬ντρο συνήθως είναι ετερόγλωσσες ή ετερόθρησκες ομάδες. Θα έλεγε κανείς ότι ξεκινώντας από μια ανθρωπολογία των ομοιοτήτων έχουμε φτάσει σε μια ανθρω¬πολογία των διαφορών, μια εθνολογία, όπως είχε προτείνει πολύ παλιά ο Βρετα¬νός κοινωνικός ανθρωπολόγος Εvans Pritchard. Το θέμα αποκτά ιδιαίτερο εν¬διαφέρον, όταν παρατηρείται διαπραγμά¬τευση των συλλογικών ταυτοτήτων ή όταν οι ομάδες αυτές βρίσκονται σε μια διαδικασία οριστικής αφομοίωσης από την κυρίαρχη ομάδα.
Το βιβλίο του Χρήστου Κοζαρίδη από τις εκδόσεις «Παρατηρητής της Θρά¬κης» για τους Γκαγκαούζηδες, μια τουρ¬κόφωνη αλλά χριστιανική ομάδα της Θράκης, έρχεται να καλύψει σημαντικό κενό στην ελληνική ιστορική και εθνολο¬γική επιστήμη όχι μόνο για το αντικείμε¬νο της, αλλά και για το υψηλό επιστημο¬νικό της επίπεδο, την πλήρη ανάλυση, την εκτεταμένη ιστορική πλαισίωση της. Σημειώνω ότι ο συγγραφέας προέρχεται από αυτή την ομάδα και, μολονότι στην επι¬στημονική ειδικότητα του δεν είναι ιστορικός ή εθνολόγος, αλλά οδοντίατρος, εντούτοις το βιβλίο ξεπερνάει τα όρια του ερασιτεχνισμού. Η συγκεκριμένη μελέτη τηρεί όλες της επιστημονικές προδιαγρα¬φές μιας εθνοϊστορίας, γιατί στηρίζεται σε δημοσιευμένο υλικό, σε αρχειακή έρευ¬να καθώς και σε συνεντεύξεις με μέλη αυ¬τής της κοινότητας.
Μετά από τον πρόλογο της επίκουρης καθηγήτριας ιστορίας του Πανεπιστη¬μίου Μακεδονίας, Ιφιγένειας Βαμβακίδου, και τον πρόλογο και την εισαγωγή του συγγραφέα, το βιβλίο χωρίζεται σε δέκα κεφάλαια τα οποία πάλι διαιρούνται σε υποενότητες.
Το πρώτο κεφάλαιο (σ. 31-47) έχει τίτλο «Ιστορική-γεωγραφική περιγραφή της Χερσονήσου του Αίμου». Στις υποε¬νότητες εξετάζονται οι λαοί και οι φυλές από την αρχαιότητα μέχρι τη Ρωμαϊκή εποχή, καθώς και οι αποικίες και οι πό¬λεις του δυτικού Ευξείνου Πόντου.
Το δεύτερο κεφάλαιο (σ. 49-83) τιτ¬λοφορείται «Ρωμαϊκή και βυζαντινή πε¬ρίοδος - Μεταναστεύσεις και εγκαταστά¬σεις λαών στα Βαλκάνια». Στις υποενό¬τητες γίνεται αναφορά και συχνά διεξοδι¬κή ανάλυση των λαών που εγκαταστάθη¬καν στο χώρο, όπως Σλάβοι και Βούλγα¬ροι, Πετζενέγκοι, Ούζοι, Κουμάνοι κ.ά. και τέλος Σελτζούκοι και Οθωμανοί Τούρκοι.
Το τρίτο κεφάλαιο (σ. 85-135) αναφέ¬ρεται κυρίως στους Γκαγκαούζηδες. Έχει τίτλο «Γκαγκαβούζηδες: Ιστορικές πηγές -ταυτότητες - χρόνος εμφάνισης τους». Η ανάλυση στις υποενότητες περιλαμβάνει τις επιστημονικές απόψεις για τους Γκα¬γκαούζηδες καθώς και τις επιστημονικές αντιπαραθέσεις. Γίνεται λόγος για τον σουλτάνο Izzedin ΚeyKavus και τη σχέση του με τους Γκαγκαούζηδες, γιατί ορισμέ¬νοι τον συνδέουν με το εθνώνυμο των Γκαγκαούζηδων. Αναφορά γίνεται επίσης και στο πριγκιπάτο της Καβάρνας (1320-1397). Το κεφάλαιο αυτό κλείνει με ανα¬δρομή στην ιστορία των Γκαγκαούζηδων.
Το τέταρτο κεφάλαιο (σ. 139-181) με τίτλο «Οθωμανική περίοδος - Πληθυ¬σμιακά και εθνολογικά στοιχεία της βό¬ρειας Βουλγαρίας» αφιερώνεται κατά κύ¬ριο λόγο στο χώρο όπου εγκαταστάθηκαν σε πρώτη φάση οι Γκαγκαούζηδες (Δοβρουτσά κ.α.).
Στο πέμπτο (σ. 183-202) και το έκτο κεφάλαιο (σ. 203-239) εξετάζονται διεξο¬δικά οι ιστορικές συνθήκες της ίδρυσης του βουλγαρικού κράτους και οι επιπτώ¬σεις στην κοινωνία των Γκαγκαούζηδων και των Ελλήνων της Βουλγαρίας. Επί¬σης τα σωματεία, οι φιλεκπαιδευτικοί σύλλογοι, η εκπαίδευση αλλά και οι αντιπαραθέσεις Ελλήνων και Βουλγά¬ρων. Οι υποενότητες των κεφαλαίων αυ¬τών είναι μια πολύ καλή ιστορική και πολιτισμική πλαισίωση του βιβλίου.
Το έβδομο κεφάλαιο (σ. 241-291) έχει τίτλο «Οι Γκαγκαούζηδες της Ανα¬τολικής Θράκης» και αναφέρεται στο ιστορικό και στις πολεμικές συνθήκες των εγκαταστάσεων της ομάδας αυτής στην Ανατολική Θράκη. Γίνεται παράθε¬ση δημογραφικών στοιχείων, πίνακες και κατάλογοι χωριών με Γκαγκαούζικο πληθυσμό πριν από τους Βαλκανικούς πολέμους.
Το όγδοο (σ. 293-316) και το ένατο κεφάλαιο (σ. 319-339) αναφέρονται στους Βαλκανικούς πολέμους και στον Α' Παγκόσμιο πόλεμο καθώς και στις συνέπειες τους στους πληθυσμούς των εμπλεκομένων χωρών. Ο συγγραφέας αναφέρεται ιδιαίτερα στους Γκαγκαούζη¬δες της Δοβρουτσάς (Βουλγαρία) κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων καθώς και στην εγκατάσταση τους στην Ελλάδα (κυρίως Δυτική Θράκη) από την Ανατολική Θράκη, με την ανταλλαγή των πληθυσμών.
Το δέκατο και τελευταίο κεφάλαιο (σ. 341-354) έχει τίτλο «Οι Γκαγκαούζη¬δες σήμερα - η παρουσία τους στα Βαλ¬κάνια». Το μέρος αυτό του βιβλίου είναι μια ανασκόπηση όσων ειπώθηκαν από τον συγγραφέα μέχρι τώρα με ορισμένες πιο λεπτομερείς παρατηρήσεις του σε καίρια σημεία της προβληματικής του.
Η σημαντική μελέτη του Κοζαρίδη για τους Γκαγκαούζηδες θέτει άλλη μια φορά το μεγάλο ερώτημα της έκτασης της Ρωμιοσύνης, δηλαδή των ελληνότροπων Χριστιανών Ορθοδόξων που δηλώ¬νουν αφοσίωση στο Πατριαρχείο, με άλ¬λα λόγια των ελληνορθόδοξων ετερόγλωσσων ή δίγλωσσων ομάδων της Οθω¬μανικής Αυτοκρατορίας. Οι Γκαγκαούζη¬δες δεν είναι οι μόνοι Τουρκόφωνοι ορ¬θόδοξοι. Γνωρίζουμε ήδη τους Καραμανλήδες της Καππαδοκίας, τους Οφίτες του Πόντου. Όλοι αυτοί, όπως και οι Γκαγκαούζηδες ανταλλάχτηκαν ως Ρωμι¬οί με τη συνθήκη της Λωζάννης το 1923.
Το ερώτημα όμως για τους Γκαγκα¬ούζηδες είναι ευρύτερο. Είναι ιστορικό, εθνολογικό, γλωσσικό. Σημειώνω ότι οι Γκαγκαούζηδες, σύμφωνα με τον συγ¬γραφέα, απετέλεσαν το «μήλο της έρι¬δος» μεταξύ Βουλγάρων και Ελλήνων καθώς και Τούρκων (κάτι παρόμοιο συμβαίνει με τους Πομάκους), οι οποίοι επιθυμούσαν να τους προσεταιρισθούν για λόγους εθνικούς. Οι Βούλγαροι υπόστηρίζουν ότι οι Γκαγκαούζηδες είναι Βούλγαροι που τουρκοφώνησαν. Οι ίδιοι οι Γκαγκαούζηδες όμως δεν ακολού¬θησαν τη Βουλγαρική Εξαρχία ούτε θέ¬λησαν να πολιτογραφηθούν Βούλγαροι κατά την ίδρυση του βουλγαρικού κρά¬τους, ενώ είχαν ισχυρότερη σύνδεση με τους Έλληνες και την ελληνική κουλ¬τούρα (εκπαίδευση κτλ.)• Οι Τούρκοι πάλι, στηριζόμενοι στην τουρκοφωνία, θεωρούν τους Γκαγκαούζηδες Τούρκους, αν και με τις ανταλλαγές των πληθυ¬σμών μαζί με τους άλλους τουρκόφω¬νους Ορθόδοξους Χριστιανούς (Ρωμι¬ούς) τους έστειλαν στην Ελλάδα. Η συ¬νάφεια των Γκαγκαούζηδων πάντως με τον ελληνισμό είναι πιο στενή, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι και οι ίδιοι δεν «ψάχνονται» εθνολογικά.
Από την επιστημονική κοινότητα κατά τον συγγραφέα έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες για την καταγωγή των Γκα¬γκαούζηδων. Άλλοι υποστηρίζουν ότι έχουν σχέση με τους Καραμανλήδες της Καππαδοκίας, άλλοι ότι προέρχονται από τους Σελτζούκους Τούρκους, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι πρόκειται για Τούρκους πριν από την οθωμανική κατάκτηση του Βυζαντίου. Πάντως η εμφάνιση τους στην ιστορία είναι μεταγενέστερη του 1000 μ.Χ. Όλα τα παραπάνω τα πραγματεύε¬ται με μεγάλη επιτυχία και άριστη επι¬στημοσύνη ο συγγραφέας στο βιβλίο του, το οποίο αποτελεί σημαντικό έργο ανα¬φοράς. Το κείμενο συμπληρώνεται με πολλούς χάρτες, φωτογραφίες, βιβλιογρα¬φία και ευρετήριο ονομάτων.
ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Π. ΑΛΕΞΑΚΗΣ